روشنفکری

وقتى انقلاب اکتبر تحقق پیدا مى‏کند، در طول ده پانزده سال، آن قدر کتاب و فیلم و قصه و جزوه در سطوح مختلف راجع به مبانى فکرى این انقلاب نوشته مى‏شود که در کشورهایى که باد آن انقلاب به آن‏ها رسیده، دیگر مردم احتیاجى ندارند از کتابهاى آن‏ها استفاده کنند! آن قدر فضاى ذهنى پُرشده است که روشن‏فکرهاى خود کشورها مى‏نشینند راجع به مبانى ارزشى و فکرى آن‏ها کتاب مى‏نویسند! 

در سه چهار دهه‏ى گذشته، چه قدر ایرانیها در باره‏ى مبانى فکرى انقلاب شوروى، به زبان فارسى کتاب نوشتند؛ چون دیگر اشباع شده بودند. یعنى آن‏ها این‏قدر نوشتند که همه‏ى روشن‏فکرهایى که به نحوى از لحاظ فکرى با آن‏ها ارتباط پیدا مى‏کردند، از لحاظ فکرى اشباع مى‏شدند و بعد یک آدم مثلًا دست به قلم و با فکر و روشن‏فکرى، خودش مى‏جوشید و مطالبى- غیر از ترجمه‏هاى فراوانى که از آثار آن‏ها مى‏شد- مى‏نوشت.

ما چه کار کردیم؟ کارى که ما در این زمینه کردیم، واقعاً خیلى کم است. گاهى انسان دلش نمى‏آید که بگوید در حد صفر؛ چون واقعاً کسانى با اخلاص کارهایى کرده‏اند. اما اگر نخواهیم ملاحظه‏ى این جهات عاطفى را بکنیم، باید بگوییم یک‏ذره بیشتر از صفر و خیلى خیلى کم کار شده است. 

البته، این کم‏کارى دلایلى دارد: بعضى از روشن‏فکران و متفکران اصلى را در اول کار از ما گرفتند و بعضى از آن‏ها نیز مشغول کارهاى گوناگون اجرایى شدند؛ اما اساس قضیه این است که ما تولید نکردیم. 

چندین سال از انقلاب مى‏گذرد؛ خوب بود که صدها نویسنده‏ى اسلامى، مبانى اسلام را بنویسند- چون انقلاب ما اسلامى است- و منتشر بکنند. مى‏بایست تربیت مى‏کردیم که نکردیم. این، یکى از کارهاى حوزه است. نمى‏خواهم بگویم کسانى که بیرونِ حوزه‏ها نشسته‏اند، مسئولیتى ندارند.

بیانات در دیدار مجمع نمایندگان طلّاب و فضلاى حوزه‌ى علمیه‌ى قم 1368/09/07